وقتي صحبت از شهروند مي‌کنيم مفاهيمي همچون حقوق، مسئوليت و مدنيت بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، حقوق شهروندي از مباحثي است که در طول تاريخ بشري مطرح بوده اما در عصر جديد تعريف ديگري يافته به طوري که امروزه مفاهيمي همچون فرهنگ شهروندي، اخلاق شهروندي، تربيت شهروندي و حقوق شهروندي مطرح مي‌شود كه در عين حال که با يکديگر کاملا در ارتباطند اما هر کدام تعاريف جداگانه‌اي دارند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، شايد بتوانيم بگوييم قانون و حقوق، کليد واژه‌هايي هستند که اين مفاهيم را به هم پيوند مي‌دهند؛ يعني وقتي مي‌گوييم شهروند، فردي تصور مي‌شود که خودش فکر مي‌کند، به فکر ديگران احترام مي‌گذارد و تلاش مي‌کند آگاه شود و ديگران را نيز آگاه سازد. اسبابش تحمل و ابزارش عقلانيت است. فرهنگ شهروندي از فرد، اخلاق شهروندي، وظيفه شناسي، مسئوليت پذيري، قانون مداري و هنجارپذيري را خواهان است.

به طوري کلي مي‌توان عنوان کرد که شهروند، وظايف، مسئوليت‌ها و در عين حال حقوقي دارد که بايد نسبت به شهر، شهروندان و نهادهاي اجتماعي انجام دهد و ديگر شهروندان و نهادهاي اجتماعي نيز حقوق او را تامين كنند.

"خليل کمربيگي"، پژوهشگر مسائل اجتماعي در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا با اشاره به پيشينه شهرنشيني در ايلام، گفت:‌ پيشينه شهرنشيني در ايلام بسيار کوتاه است به طوري که تا سال 1330 تعداد خانه‌هاي ساخته شده در اين شهر، به حدود 100 واحد مي‌رسيد و نزديک به يک چهارم از آنها متعلق به دامداراني بود که در زمان قشلاق نيز بدون سکنه بودند. با اين قدمت کوتاه شهرنشيني، عملا تا آغاز دهه 70 و پس از جنگ، مساله شهرنشيني به طور جدي شکل نگرفت.

کمربيگي با بيان اين‌که در سال‌هاي آغازين دهه 70، ايلام با مهاجرت گسترده روستاييان به شهر مواجه شد، افزود: در اين شرايط مديريت نوپاي شهري عملا در ايلام غافلگير شد و مديريت شهر از دست مديران خارج شد؛ مديريت شهري حتي نمي‌توانست جوابگوي نيازها و مطالبات فيزيکي ساکنان باشد.

وي اضافه کرد: در آن زمان خيل عظيمي از ساکنان شهر را افرادي تشکيل مي‌دادند که فرآيند حرکت از زندگي عشايري به روستانشيني و سپس حومه نشيني و يا شهرک نشيني را طي نکرده بودند. شهر به يکباره مامن و پناهگاه شهرنشيناني بود که گويا به وسيله منجنيقي از سبک زندگي عشايري به وسط شهرِ مرکز استان پرتاب شده بودند.

کمربيگي با اشاره به اين‌که سرعت رشد فيزيکي شهر از سرعت يک دونده دو 100 متر نيز بيشتر بود، خاطرنشان کرد: ايلام هر روز چاق تر و بي قواره تر مي‌شد و نه تنها مسايل فرهنگي و اجتماعي به فراموشي سپرده مي شد بلکه حتي مديريت شهري نمي‌توانست جوابگوي ديگر انتظارات شهرنشينان باشد. اين چنين، شهر، رشدي سرطاني كرد و هر روز از تعريف واقعي شهر، شهرنشيني و شهروندي فاصله مي‌گرفت.

اين پژوهشگر مسائل اجتماعي عنوان کرد: از آنجا كه نيازهاي اوليه اغلب ساکنان در شهر رفع نشده، به مباحثي چون حقوق شهروندي توجه زيادي نمي‌شود. با اين وضعيت، ما هر روز شاهد نقض گسترده حقوق اجتماعي شهروندي، هم از سوي نهادها و ارگان‌هاي دولتي و هم از سوي شهروندان هستيم.

کمربيگي در تشريح موارد نقض حقوق اجتماعي شهروندي در ايلام، تصريح کرد: مباحث مربوط به حقوق سياسي و مدني شهروندان در رسانه‌ها و وسايل ارتباط جمعي مطرح شده و به درون خانواده‌ها نيز کشيده شده اما چيزي که فراموش شده، حقوق و مناسبات اجتماعي شهروندي است. در طول روز به هر کدام از بخش‌ها که نگاه کنيد، بارها و بارها نقص حقوق اجتماعي، چه از سوي نهادها و ارگان‌ها و چه از سوي ساکنان شهر به چشم مي‌خورد.

وي معتقد است: مسايلي همچون نبود مايع دستشويي در سرويس‌هاي بهداشتي عمومي، کمبود امکانات بهداشتي، ورزشي، تفريحي، كمبود متخصص، طولاني بودن صف CNG و بستن کوچه‌ها با نخاله‌هاي ساختماني، کمبود پارکينگ و قطع اينترنت، نقض حقوق شهروندي محسوب مي‌شود، اما اگر بخواهيم نماد واقعي فرهنگ شهروندي را ببينيم مي‌توانيم آن را در فرهنگ رانندگي مشاهده کنيم.

كمربيگي ادامه داد: بي‌توجهي به قوانين و مقررات رانندگي چه از سوي عابران پياده و چه از سوي رانندگان از جمله توجه نكردن به خطوط عابر پياده، چراغ‌هاي راهنما، عبور از تقاطع‌ها، ‌محل و نحوه توقف خودروها، ميزان استفاده از چراغ راهنما و بوق اتومبيل، پارک خودروها در خيابان و کوچه‌ها، بلند کردن صداي ضبط صوت اتومبيل، نحوه برخورد مسافر و راننده باهم، نحوه وصول کرايه و برگشت مابقي پول، شستشوي وسايل نقليه و يا تعويض روغن در وسط کوچه، همه، مصاديقي از فرهنگ واقعي و نقض حقوق اجتماعي شهروندي در اين شهر است.

اين پژوهشگر مسائل اجتماعي با بيان اين‌كه مساله طايفه گرايي در ايلام از مصاديق بارز نقض حقوق اجتماعي شهروندي است، عنوان کرد: حاکميت بلامنازع روابط و مناسبات طايفه‌اي در ايلام سبب شده مساله برابري شهروندان و برخورداري آنان از مزاياي اجتماعي به يک شعار تبديل شود و مناسبات و روابط خويشاوندي و طايفه‌اي سبب شده که همه افراد نتوانند به طور مساوي از مزاياي اجتماعي استفاده کنند؛ در اين شرايط هرکس که خويشاوندتر است از ديگران برتر است.

وي ادامه داد: در نظام اداري و روابط ارباب رجوع نيز مساله نقض حقوق شهروندي به چشم مي‌خورد. خارج شدن کارمند از محل کار در زمان ساعت كاري، مرخصي بدون ثبت، حوصله نداشتن کارمند در پاسخگويي به درخواست‌هاي ارباب رجوع و پرخاشگري آنان در برابر اعتراض ارباب رجوع از مصاديق نقض حقوق اجتماعي شهروندي است.

اين مدرس دانشگاه، ضعف کارکرد خانواده‌ها در جامعه پذيري را دليل ديگري براي نقض اين حقوق اعلام کرد و گفت:‌ ما نتوانسته‌ايم در خانواده نحوه رعايت حقوق شهروندي را آموزش دهيم. در برخي خانواده‌ها، ديده مي‌شود، پدر و مادر در مقابل فرزندانشان حوصله ندارند؛ در مدرسه نيز، دانش آموز قانون گرا در بسياري از اوقات مورد تمسخر همکلاسي‌هايش قرار مي‌گيرد.

وي ادامه داد: حقوق اجتماعي کودکان نيز در ايلام رعايت نمي‌شود؛ به عنوان مثال، حتي يک شهربازي نيست که بچه‌ها در آنجا بازي و شادي كنند؛ تنها شهربازي شهر نيز سالهاست به يک مخروبه تبديل شده است و کسي هم به فکر آموزش شهروندي آنها نيست.

کمربيگي افزود:‌ رعايت حقوق اجتماعي شهروندي براي شهروندان هزينه‌هاي زيادي داشته و مشکلات رواني زيادي را براي کساني که به آن ملزم هستند به وجود مي‌آورد؛ پيامد اعتراض به رعايت نكردن حقوق شهروندي، آغاز خشونت است و اين چنين، رعايت نشدن حقوق اجتماعي شهروندي به يک بيماري مزمن در ايلام تبديل شده است.

وي خاطرنشان کرد: اصلاح رفتار شهروندان، حاکميت اخلاق شهروندي و رعايت حقوق آنها رموز ماندگاري يک شهر است و تحقق اين امر، همکاري، هماهنگي و فعاليت همه ارگان ها، سازمان‌ها و ساکنان شهر را مي‌طلبد.

اين پژوهشگر مسائل اجتماعي، نقش آموزش و پرورش در اصلاح اين شرايط را بسيار مهم دانست و گفت: اين نهاد، مسئوليت خطيري را در ترويج حقوق شهروندي برعهده دارد؛ پيشنهاد مي‌شود آموزش حقوق شهروندي به گونه‌اي سازمان يافته و منظم، در دستور کار مدارس قرار گيرد. مدارس موظف شوند از همان دوران پيش دبستاني ساعاتي را در هفته به آموزش فرهنگ شهروندي اختصاص دهند.

وي ادامه داد: مديريت شهري در ايلام بايد براي ارتقاء سطح مناسبات اجتماعي و فرهنگ شهروندي بکوشد. شهرداري برطبق ماده 6 قانون 55 شهرداري‌ها وظيفه دارد در راستاي گسترش فرهنگ شهروندي فعاليت کند. شهرداري همان اندازه که خود را در برابر جمع آوري زباله‌ها موظف مي‌داند بايد در از بين بردن نابهنجاري‌ها نيز بکوشد.

وي افزود: شهروندان بايد هر چه بيشتر در اداره شهر سهيم شوند، شهرداري نبايد خود، حقوق شهروندان را ضايع کند؛ به عنوان مثال اگر کاربري جايي، فضاي سبز يا تجاري است، حق ساکنان آن محله است که از فضاي سبز يا تجاري برخوردار باشند و نبايد آن محل را تغيير کاربري دهد چرا که اين تغيير کاربري مصداق تضييع حقوق اجتماعي شهروندي است.

کمربيگي اظهار كرد: صدا و سيماي مرکز ايلام در راستاي تقويت فرهنگ شهروندي و آموزش صحيح شهروندي برنامه مفيد و سازنده پخش کند. مديران ارگان‌ها و سازمان‌ها نيز بايد در ارتقاء سطح توسعه همه جانبه استان بکوشند، چرا که هرچه فقر بيشتر باشد رعايت حقوق اجتماعي شهروندي نيز بيشتر به تعويق مي‌افتد.