خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)،منطقه ایلام

یادداشت _ علی‌حیات‌نیا، کارشناس‌ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه

کارخانه سیمان ایلام تنها صنعت بزرگ استان تا دهه هشتاد و به نوعی نماد صنعت در ایلام  محسوب می‌شد. با وجود سرمایه‌های هنگفتی که در این طرح  و فاز دوم آن انجام شده اما نقش کم‌رنگ گردش مالی این شرکت و  سرمایه‌گذاری آن در استان همچنین آثار نامطلوبی که به محیط زیست منطقه  و جنگل‌های استان وارد کرده،مدیران این طرح اقتصادی را در مقابل سوالات بی شماری قرار داده است. که نگارنده براین است تحلیلی پیرامون کارکردهای اقتصادی- زیست محیطی کارخانه سیمان ایلام  داشته و انتظاراتی که از این طرح بزرگ می رود را بیان کند.

کارخانه سیمان ایلام در محدوده جغرافیایی 20 کیلومتری جاده ایلام- سرابله و در دشت کارزان و در جوار کوه مانشت قرار گرفته که از سال 1377 شروع به کار کرده است.
این کارخانه در حال حاضر به تولید 3 نوع سیمان ثیپ 1 ، ثیپ 5 و سیمان پزولانی مشغول می باشد تولید روزانه این کارخانه در فاز 1 به حدود 3000 هزار تن می رسد و اشتغال زایی حدود 450 نفر را در خود را ایجاد کرده است.
بازار مصرف این کارخانه علاوه بر داخل کشور،  بیشتر کشورهای خاورمیانه است و با توجه به باز شدن مرز ایران و عراق مقدار زیادی از محصولات این کارخانه به کشور عراق صادر می‌‎شود.
مواد اولیه این کارخانه که خاک رس ، آهک و سیلیس است بیشتر از کوه های هم جوار تأمین می گردد که این خود مزیتی برای کارخانه محسوب می‌شود.
این کارخانه در طول سال‌ها فعالیت خود توجه خاصی به مقوله کیفیت داشته به طوری که در طول سال‌های 80 تا 85 موفق به اخذ گواهی نامه بهترین سیمان دنیا در سال 83 توسط موسسه بین‌المللی استاندارد توف‌نورد آلمان شده است. فاز 2 این کارخانه توسط شرکت پیمانکار تایکو صورت گرفته است و تولید روزانه ی این فاز 5000 تن در نظر گرفته شده است.
شهرستان‌های سیروان و چرداول در 20 کیلومتری غرب ایلام قرار گرفته که دهستان کارزان قسمت جنوب غربی در دامنه ی کوه سرسبز مانشت و در  قسمت سردسیری آن  واقع است.این منطقه با وجود آب و هوایی بسیار مناسب و زمین های بسیار حاصلخیز در زمان حکومت پهلوی در محرومیت مطلق به سر می‌برد.
در سال 1367 با شروع سازندگی پس از جنگ تحمیلی، رشد و پیشرفت مناطق محروم کشور مورد توجه قرار گرفت. لذا احداث کارخانه سیمان در استان محروم ایلام از نظر اجتماعی و اقتصادی به عنوان یک صنعت زیر بنایی ضروری محسوب می شد تا در آینده دولت با اتکاء به وجود این کارخانه بتواند برنامه‌ریزی‌های سازنده ی خود را با اطمینان بیشتری به خصوص در مناطق غرب و جنوب غربی دنبال و در نتیجه باعث پیشرفت و توسعه‌ی صنعتی واقتصادی این استان محروم و استان های مجاور شود.
جهت نیل به این اهداف کلنگ احداث کارخانه سیمان ایلام در مرداد ماه سال 1367 توسط نخست وزیر وقت در 20 کیلومتری شمال ایلام در دشت کارزان در زمینی به مساحت 320 هزار متر به زمین زده شد. کار ساخت و ساز و نصب دستگاه‌های این کارخانه تا سال 1377به طول انجامید که در خرداد ماه 1377 مصادف با گرامیداشت آزاد سازی شهر خرمشهر توسط هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت افتتاح و با ظرفیت روزانه 2000 تن و سالیانه 600 هزار تن سیمان پرتلند به بهره‌برداری نهایی رسید.

 به علت  وجود معادن بسیار مرغوب کارخانه سیمان ایلام توانست در سال‌های 2000 تندیس طلایی در اسپانیا، 2001 تندیس طلایی آلمان و ستاره طلایی مکزیک و 2002 مدال طلای فرانسه و 2005 چشم الماس سوئیس و مدال طلای ایتالیا بهترین کیفیت سیمان جهان را از آن خود نماید و همچنین علاوه بر کسب آرم استاندارد ایران در سال 2003 موفق به دریافت گواهی نامه ایزو 14001، سیستم مدیریت زیست محیطی و 18001 سیستم مدیریت ایمنیو بهداشت حرفه ایو ایزو 2000-9001 سیستم مدیریتی کیفیتی شد و همچنین در سال 1379-1380-1381 به عنوان واحد نمونه‌ی کشور انتخاب و معرفی گردید.
منطقه ی کارزان دارای یکی از بهترین معادن آلویم آهکی جهان شناخته شده و حدودا 91 درصد از ترکیبات سیمان را شامل می شود و همانطوری که اشاره شد بخش اعظم مواد تشکیل دهنده سیمان که همان  آلویم آهکی می‌باشد در جوار کارخانه برداشت می‌شود و سایر مواد افزودنی تولید سیمان از شهرستان‌های هم جوار تهیه می‌گردد و تنها سنگ آهن است که از معادن "سرمک" " شمس‌آباد" اراک خریداری و به کارخانه منتقل می‌گردد و مواد تشکیل دهنده ی تولید سیمان با تلاش بی وقفه ی بخش‌های معادن، کنترل کیفی و انبار در محل کارخانه دپو می گردد و در فرصت‌های تولید به قیف اصلی سنگ شکن برای مرحله ی فردایش مواد ریخته می شود لازم به ذکر است نحوه ترکیب و اختصاص درصد مواد افزونی سیمان بر حسب نوع تولید سیمان تیپ 1 و تیپ 2 و تیپ 5 متفاوت می باشد.
پس از بررسی که از آن کارخانه بعمل آمد  خلاصه‌ای از وضیعت مالی و نیروی انسانی این کارخانه به شرح زیر  بدست آمد که حجم کاری  و سرمایه‌ای این شرکت را نشان می‌دهد:

 کارخانه سیمان ایلام به  علت خاک برداری، خاک ریزی، تخریب کوه‌های مرتفع توسط ماشین‌های غول پیکر و تردد کامیون‌های سنگین و همچنین مهمتر از همه خرد کردن مواد و تولید سیمان محیطی آلودگی بسیاری زیادی را در پی داشته  و آثار نامطلوبی را در جهت تضعیف و تخریب اکوسیستم منطقه به جا گذاشته است.
سال ها است که در این خصوص بحث شده و اهمیت جنگل‌های زیبای زاگرس واکوسیستم منطقه مانشت و بانکول نیز برهمگان مشخص است اما به نظر می‌رسد مدیران این کارخانه جهت جلوگیری از کاهش آلودگی‌های زیست محیطی این کارخانه اهتمام جدی نداشته و اکنون حیات طبیعت اطراف و شعاع چند کیلومتری آن نیز دچار چالش اساسی شده است که می طلبد در این خصوص چاره اندیشی شود.
حقیقت امر این است که فیلترهای هوا و کاشت محدود درختان اطراف کارخانه نقش بسیار کمی در مقابل حجم عظیم آلودگی‌های آن دارد و بایستی تدابیری برای جلوگیری از مرگ درختان انجام گیرد.
از دیگر مواردی که در کارکرد اقتصادی  این کارخانه وجود دارد اینکه  متاسفانه گردش مالی این شرکت  در درون استان کمتر بوده و دفتر مرکزی کارخانه هم در تهران  قرار دارد و عملا کارگران ساده و آلودگی سهم مردم استان شده و درآمدها و ارزش افزوده آن به مناطق برخوردار کشور می‌رسد.
 سال گذشته سود کارخانه بیش هزار میلیارد ریال بوده اما نقش این سود در سرمایه‌گذاری در استان چقدر  بوده است؟ چرا این کارخانه حتی چند تیم ورزشی در  استان را هم تحت پوشش قرار نمی دهد، حال این کارخانه که سال‌ها در سطح بین المللی مطرح بود را با سیمان سپاهان اصفهان که سال‌هاست در لیگ برتر سرمایه گذاری می کند و نگاه مدیران آنها در اصفهان را با نگاه مدیران سیمان ایلام مقایسه کنید.

 به نظر می‌رسد روند مدیریت این کارخانه نیاز به تغییر نگرش دارد و با توجه به حجم بالای سرمایه‌ای و توان مالی این کارخانه، در سال‌های اخیر توسط این کارخانه در استان طرح عام‌المنفعه و کلان عمرانی صورت نگرفته است. ضمن اینکه مانند سال‌های قبل هم از موفقیت‌های کیفی این کارخانه خبرهای امیدبخشی نمی‌شنوییم.
 حضور پرسرو صدای این کارخانه در تالار بورس با عنوان بورسی "سیلام" و اوج و فرودهایش در بازارهای مالی پایتخت، نتوانسته چهره فقیر و درختان آسم گرفته ایلام را  مرهمی باشد و سیمان ایلام اکنون به اسمی پرطمطراق  و کم اثر در روند توسعه و پیشرفت استان بدل شده است که در صورت اصلاح نکردن این فرآیند و تداوم مرگ درختان چند صد ساله زاگرس امیدها را به خود روز به روز کم رنگ‌تر می کند.
شایسته است از دانشجویان رشته مهندسی صنایع دانشگاه آزاد ایلام که در جمع آوری آمار و اطلاعات با نگارنده همکاری نمودند تشکر  و قدردانی بعمل آید.