نگاهی به استقرارهای پیش از تاریخ دشت سیمره
محمد جواد خانزادی
استقرارهای یکجانشین و مداوم عمدتاً در میان دشت شکل گرفتهاند و غالباً متعلق به دورۀ کالکولیتیک و مفرغ و همچنین دورههای تاریخی و اوایل اسلام هستند. از نمونۀ آنها میتوان به تپه چیاکه، تپه بان سوز علی، تپه چم سوز علی، کلک قلعه تسمه، ده ور (۱)، محوطه شاهنشین، قلعه تسمه (۱) و کلک غلامحسین و هاشم آباد است.
استقرارهای کوچنشین منطقۀ سیمره بیشتر در پشتهها و تنگههایی که به این پشتهها ختم میشوند شکل گرفته است. این محلها در مسیرهای تاریخی کوچنشینان قرار دارند که از سرزمینهای گرمسیری شمال خوزستان و دهلران به مناطق کوهستانی و ییلاقی در منطقۀ ماهیدشت کرمانشاه تا حوالی همدان کوچ میکنند. کوه کبیرکوه و پشتههای آن در ارتباط با منطقۀ سیمره یکی از گذرگاههای مهم این کوچنشینان در طول تاریخ بوده است و به همین دلیل استقرارهایی در این قسمتها به وجود آمده است. استقرارهای پشته زرانگوش و غارهای این تنگه بیانگر استقرارهای کوچ نشین و گذر آنها از این تنگه میباشد که به طور فصلی در این محلها اقامت گزیدهاند.
توالی فرهنگی استقرارهای دشت سیمره دارای نوسان است. تاکنون محلی متعلق به دورۀ پارینه سنگی و میان سنگی در منطقه گزارش نشده است.
استقرارهای دوره نوسنگی و نحوه مکان گزینی آنها در حاشیۀ دشت سیمره قابل توجه است. استقرارهای مختلف دوره کالکولیتیک یکباره در منطقۀ سیمره به صورت فراوانی شکل گرفته که بیشتر آنها دارای مساحت قابل توجه در ارتباط با زندگی روستانشینی هستند.
به نظر میرسد استقرارهای موقت دورۀ نوسنگی با تحول فرهنگی به مرحلۀ روستانشینی رسیدهاند و جمعیت در این دوره بسیار زیادتر شده و به همین دلیل استقرارهای قابل توجهای را شکل دادهاند. منطقه سیمره در این دوره دارای ارتباطات مهمی با فرهنگ شوشان در جنوب غرب ایران و فرهنگ کالکولیتیک حوزۀ غرب ایران بوده است.
در دورۀ کالکولیتیک جدید فرهنگ محلی با سبک سفال منقوش دو رنگ پیشکوه غربی نیز در این منطقه وجود دارد و همچنین دارای قرابتهای فرهنگی با دوره اوروک در بینالنهرین میباشد. از ویژگیهای دیگر منطقه در اواخر دوره کالکولیتیک وارد شدن آن به مرحلۀ آغاز نگارش و وجود شاخصهای فرهنگی این مرحله، از جمله سفال لبه واریخته، در چند سایت است.
با گونهشناسی و مقایسه سفالها در اکثر محوطههای شاخص میتوان اظهار داشت که دره سیمره در منطقۀ درهشهر از حلقههای اتصال فرهنگی حوزۀ لرستان و خوزستان شمالی است و مطالعة نحوة شکل گیری و سیر تحول استقراهای دوران پیش از تاریخ در دره سیمره و چگونگی ارتباط آن با حوزة غرب و جنوب غرب ایران، افقهای جدیدی را در مطالعات پیش از تاریخ غرب ایران روشن خواهد کرد.
هر چند اکنون نیز می توان جایگاه دوره پیش از تاریخ دشت سیمره را با توجه به مطالعات انجام گرفته، در جدول گاهنگاری پیش از تاریخ غرب ایران مشخص کرد؛ ولی این مهم بهتر است پس از کاوش و گمانه زنی برخی از مکانهای شاخص دره سیمره به روش نوین و سیستماتیک انجام گیرد