سقوط از" گلدن گیت" یا "خودسوزی "، کدامیک جذاب تر است ؟ نگاهی به پدیده خود سوزی در استان ایلام مجتبی عبدا لی کارشناس مشاور دبیرستان شهید بهشتی مهران خود کشی با هر انگیزه ای که رخ دهد عملی غیرمعقول است. سالانه در سراسر جهان افراد زیادی اقدام به سلب حق حیات از خود می کنند. بررسی علمی این پدیده ی عجیب از اوایل قرن نوزدهم شکل گرفت. ازاین جهت می گوییم پدیده ی عجیب چون نوع بشر به شدت در اندیشه ی صیانت نفس می باشد و حال اگر کسی حق حیات را از خود سلب کند حقیقتا جای شگفتی دارد. هر چند خود کشی را مرگ انزوا جویانه گفته اند اما نمی توان از نقش اجتماع در سوق دادن فرد به سوی انزوا یی که منجر به انتحار می شود ، صرف نظرکرد . آن چنان که امیل دور کیم بر عوامل اجتماعی در زمینه ساز شدن خود کشی تاکید می کند. به راستی چه عواملی زمینه ساز می گردند تا اندیشه ی یک انسان به سوی خود کشی سوق داده شود ؟ در آتن عهد باستان خود کشی امری مطرود و ناپسند بود واجساد افرادی که خودکشی می کردند مورد مجازات قرار می گرفت مثلا دست راست آن ها را قطع ودر جای دیگر دفن می کردند . در انگلستان به دو دلیل مادی ومعنوی عمل خود کشی تقبیح می شد. استدلال آن ها این بود که فرد با این انتحار در کار خداوند که مرگ و زندگی در دست اوست دخالت کرده است (دلیل معنوی ) و از طرفی چون پادشاه حافظ جان مردم است در کار او نیز دخالت شده است (دلیل مادی ). لذا بازماندگان آن ها مجازات می شدند و آن ها را جریمه می کردند . تا سال ۱۹۶۱ خودکشی عملی مجرمانه محسوب می شد و در صورتی که فرد زنده می ماند او را به دار می آویختند . در هندوستان نیز نفوذ اندیشه ی برهمن ها در جامعه سبب شده تا گروهی در جستجوی نیروانا، در جشن های مذهبی اقدام به خود کشی کنند. اما در ژاپن" هاراکیری" نوعی خود کشی است که مرگی آبرومندانه و کفاره ی گناهانی است که فرد مرتکب شده است. در دو دهه ی اخیر مساله خود کشی در استان ایلام از یک بعد برجسته و حیرت انگیز شد. این برجستگی ناشی از نوع خود کشی افراد در این استان می باشد . معمولا با به میان آمدن اصطلاح خود کشی ذهن شنونده به طرف خوردن سم ، حلق آویز شدن ، سقوط از ارتفاع بلند ، خوردن قرص ، غرق شدن درآب و یا استفاده از اسلحه گرم هدایت می شود اما احتمال خیلی کمی وجود دارد که به خود سوزی اشاره شود . این در حالی است که دراستان ایلام با شنیدن اصطلاح خود کشی ، اولین گزینه ممکن که به ذهن فرد خطور می کند ، خود سوزی است! در مورد پل معروف گلدن گیت واقع در خلیج سان فرانسیسکو گفته شده است که جاذبه ی نیرومند این پل سبب می شود تا افراد ی که قصد خودکشی دارند آن مکان را به عنوان آخرین ایستگاه زندگی انتخاب کنند . آیا می توانیم استدلال کنیم که جذابیت خودسوزی فرد را به سوی آن می کشاند؟! فراموش نکنیم در این استان تا قبل از سال ۱۳۵۶ خود کشی عملی ننگین بود که فرد به خاطرعواقب آن (بی آبرویی خود و خانواده ) ، اندیشه ی آن را به ذهن خود راه نمی داد. خودسوزی بدون تردید دردناک ترین نوع خود کشی است . افرادی که اقدام به خودسوزی می کنندمعمولا دچار ۸۰ درصد سوختگی می شوند و بعد از ۲۴ ساعت بر اثر عفونت های شدید از بین می روند . در مواردی که خودسوزی نا فرجام می ماند و یا فرد را نجات می دهند زندگی پر رنج و مشقت باری در پیش خواهد داشت چرا که زخم ها و عفونت های حاصل از سوختگی بسیار دیر التیام می یابند و آثار آن گاه غیرقابل درمان است . انتخاب خود سوزی به عنوان وسیله ای برای از بین بردن خود تعجب برانگیز است . ریشه ها وعلل : م.د (یک دختر جوان) ، در وصیت نامه اش علت اقدام خود را ازدواج تحمیلی با یکی از افراد فامیل طبق سنت های قدیمی بدون در نظر گرفتن خواست و اراده ی او ذکر می کند . فرد مذکور مرگ را بهتر از پذیرفتن این ازدواج می داند و می خواهد با مرگ خود عبرتی برای دیگران گردد. ر.د (یک دختر جوان) ، در وصیت نامه اش به این موارد اشاره می کند : - تحقیربه وسیله خانواده به خصوص مادر - احساس بیهودگی و پوچی بر اثر تحقیرهای خانواده - سرزنش و مقایسه با دیگران - در گیری و نزاع خانوادگی - تنها راه خلاص شدن از تحقیرها وسرزنش ها مرگ است . ص.م (یک زن متاهل) ، ازدواج مجدد همسرش و تحقیر و سرزنش در برابر همسرجوانی که از او زیبا تر است . محتوای وصیت نامه ها و آخرین گفته های قربانیان کم و بیش مشابه است و موارد ذیل در اکثر آ ن ها مشاهده می گردد :

 ۱. آشفتگی ها و ناهنجاری های مستمر در خانواده

 ۲. ناراحتی ها و ناسازگاری های روانی ۳. وضعیت نابسامان اقتصادی خانواده و فرد

 ۴. احساس بی آبرویی ( معلول مسائل اخلاقی و یا اهانت هایی که سبب بی آبروی فرد در اجتماع می شود).

 ۵. احساس کمبود ( کهتری ) اما هیچ یک از افرادی که اقدام به خود سوزی کرده اند اشاره ای به این که چرا خود سوزی را به عنوان پایان زندگی، انتخاب کرده اند ، نداشته اند.

 تنها یک الگو برداری جاهلانه از دیگران ، بی سوادی و عدم آگاهی فرد از عواقب عمل خود ، باعث می شود تا فرد این چنین در مورد خودش دست به قساوت بزند . ارتباط با کسانی که خودسوزی آن ها نا فرجام مانده است نتوانسته گره گشا شود، اما می توان ردپایی از الگوبرداری جاهلانه را مشاهده کرد. به این ترتیب نباید در جستجوی جاذبه و کشش خودسوزی باشیم . ۶۲ در صد افرادی که اقدام کرده اند بی سواد بوده اند یا سواد خواندن و نوشتن داشته اند . ۲۸ در صد نیزسواد آن ها در حد ابتدایی و راهنمایی بوده است . اگر چه آمارخودکشی در بین زنان سه برابر مردان است اما در اکثر موارد زنان قصد کنترل ، جلب توجه و تاثیر بر اجتماع را داشته اند و خود کشی آن ها ظاهری بوده است لذا تعداد موارد خودکشی های نا فرجام در زنان بیشتر است در حالی که در بین مردان خود کشی واقعی و نه ظاهری بیشتر از زنان است . به نظر می رسد زنان ایلامی خود سوزی یا به طور کلی خود کشی را راهی برای رسیدن به حقوق خود و خارج شدن از بعضی تنگنا های آداب و رسوم سنتی می دانند وبه این طریق می خواهند اعتراض خود را به اجتماع اعلام کنند اما دریغ که روش آن ها تنها به نابودی آنان منجر می گردد .در بین زنانی که اقدام به خود سوزی کرده اند تعداد تحصیلکردگان در حد صفر است یا قابل توجه نیست .

 بر خلاف آن چه که در دو فیلم سینمایی بمانی (داریوش مهر جویی ) و عروس آتش (خسرو سینایی) به تصویر کشیده شده است. در این دو فیلم دخترانی تحصیلکرده در برابرازدواج تحمیلی و عشیره ای ، اقدام به خود سوزی می کنند . بررسی طیف افرادی که دست به انتحار زده اند، در یک جامعه ی آماری ۱۵۰ نفری ، نشان می دهد که ۵۶ درصد آن ها خانه دار و ۲۸ درصد بیکار بوده اند. دربین این جامعه ی آماری محصل ، کشاورز ، راننده ، معلم ، سر باز و کاسب نیز به چشم می خورد . زنان و مردان مجرد ۶۲ درصد و متاهلین ۳۸ درصد این جامعه ی آماری را تشکیل می دهند . اختلافات خانوادگی ( ۵۰ درصد ) و ناراحتی های اعصاب و روان ( ۲۶ درصد ) به عنوان مهمترین دلایل این افراد برای اقدام خود بوده است . فقر مالی ، ناراحتی های جسمی غیر قابل علاج ، ازدواج تحمیلی ، کهولت سن و شکست تحصیلی از جمله دلایل و انگیزه های آنان بوده است . ضمن این که نزدیک به ۴۰ درصد آن ها از نظر اقتصادی در طبقه ی ضعیف جامعه قرار می گیرند .

آن چه مسلم است انتحار و خود زنی هیچگاه امری مطلوب و پسندیده نبوده است و در جوامع مختلف با برخوردهای سخت گیرانه تقبیح شده است . هر چند افرادی که به سوی این پرتگاه می روند دلایل بسیاری ارایه می دهند اما با این حال ، راه حل آن ها نشانه ای از عدم بلوغ فکری و ضعف آن ها در مصاف پر خطر زندگی است . خود سوزی که در این مجال کوتاه به آن پرداخته شد حاصل یک الگو برداری جاهلانه است . افرادی که به این سمت وسو کشیده می شوند تحصیلات بالایی ندارند و غالبا از اقشار ضعیف و بیکار جامعه می باشند. پژوهش های انجام گرفته در صورتی که به جزوه ها و کلاس های آموزشی مفید منجر گردد می تواند به افزایش آگاهی و تقبیح و بازدارندگی از گرایش افراد به طرف خود کشی گردد.

 منابع :

۱. آزاد ، حسین ، آسیب شناسی روانی ج ۱ ،. انتشارات انشگاه تهران ، ۱۳۷۹

۲. اکبری ، منظر ، بررسی پدیده ی خود سوزی در استان ایلام ، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۳